Κυριακή, 11 Σεπτεμβρίου, 2022
Η 11η Σεπτεμβρίου άλλαξε τον κόσμο ή, ακόμα καλύτερα, αποκάλυψε ένα κόσμο τον οποίο ως τότε λίγοι ήθελαν να δουν. Ηταν κυρίαρχη η αντίληψη ότι ο φιλελευθερισμός είχε επικρατήσει οριστικά και ότι η Ιστορία είχε τελειώσει. Η Αμερική ήταν η πιο ισχυρή χώρα στον πλανήτη, ηγεμόνευε στην Παγκοσμιοποίηση, αλλά όπως αποδείχθηκε η επιβολή μιας πολιτικής δεν εξαρτάται μόνο από τη στρατιωτική ισχύ. Το ίδιο το γεγονός της 11ης Σεπτεμβρίου, η ανάληψη μιας επίθεσης αυτοκτονίας στη Νέα Υόρκη, ήταν ασύλληπτο, αλλά η ανταπόκριση σ’ αυτό είχε μεγαλύτερες και διαρκέστερες συνέπειες. Η προσφυγή στη μονομερή χρήση ισχύος, η υποτίμηση των συμμαχιών, η υπερβολική εμπιστοσύνη στις δυνατότητες της τεχνολογίας σε βάρος της πραγματικότητας επί του εδάφους, ώθησαν τις Ηνωμένες Πολιτείες σε πολεμικές εμπλοκές, ιδίως στο Ιράκ, που ήταν δυσανάλογες προς την πρόκληση της τρομοκρατίας.
Στο μεταξύ, η ανάδυση της Κίνας και η γενικότερη μετατόπιση οικονομικής ισχύος προς την Ασία άλλαζε τους συσχετισμούς δυνάμεων σε παγκόσμια κλίμακα.
Οι πόλεμοι στους οποίους ενεπλάκη η Αμερική στη Μέση Ανατολή μετά την 11η Σεπτεμβρίου ανέδειξαν τη σημασία της νομιμοποίησης, δηλαδή της ικανότητας να κερδίζεις τη συγκατάθεση και την υποστήριξη για την πολιτική σου. Αυτό ήταν το ασθενές σημείο της αμερικανικής πολιτικής στο εσωτερικό του Αφγανιστάν και στην ανάληψη του πολέμου στο Ιράκ το 2003. Οι πόλεμοι αυτοί προκάλεσαν κόπωση στην Αμερική και τη Βρετανία, με συνέπεια την αποχή από στρατιωτικές επεμβάσεις και την αυξανόμενη χρήση μη επανδρωμένων μέσων διεξαγωγής επιχειρήσεων περιορισμένης εμβέλειας. Η μορφή του πολέμου αλλάζει διαρκώς αλλά η τεχνολογική υπεροχή δεν αλλάζει το γεγονός ότι ο Δυτικός κόσμος εξακολουθεί να αναζητά μια κατάλληλη πολιτική έναντι του μαχητικού Ισλάμ.
Επίσης, από την αποχώρηση των Ηνωμένων Πολιτειών από το Αφγανιστάν τον Αύγουστο του 2021 υπογραμμίστηκε και πάλι, αν και αυτό δεν έγινε αντιληπτό τότε, ότι η ισορροπία δυνάμεων στον κόσμο έχει μεταβληθεί. Αυτό το γεγονός δεν πρέπει να οδηγεί σε απλουστεύσεις. Η Αμερική, προφανώς, δεν μπορεί να ενεργεί μονομερώς και να δεσμεύεται στρατιωτικά επ’ αόριστο αλλά διατηρεί οικονομικό, στρατιωτικό, τεχνολογικό και συμβολικό κεφάλαιο, καθώς και ενεργειακή αυτονομία, ώστε να επιδρά στο συσχετισμό δυνάμεων. Αυτό μπορεί να το κάνει πιο αποτελεσματικά μαζί με τους συμμάχους της στην Ευρώπη και στην Ασία. Η απαγκίστρωση των Ηνωμένων Πολιτειών από το Αφγανιστάν, γεγονός όμως το οποίο ήταν αναμενόμενο αλλά παρά ταύτα χρωματίστηκε πολύ ζωηρά στα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης, επισφραγίζει το τέλος μιας εποχής, έκλεισε το μεγάλο κεφάλαιο της εικοσαετούς άμεσης αμερικανικής εμπλοκής στη Μέση Ανατολή το οποίο είχε ανοίξει την 11η Σεπτεμβρίου αλλά δεν αποκλείεται να αποτελέσει μια στρατηγική ευκαιρία για τον Δυτικό κόσμο, την αφετηρία για την πιο αποτελεσματική χρήση της αμερικανικής ισχύος.
Το πρόβλημα στο εσωτερικό του Δυτικού κόσμου
Από την επίθεση στους Δίδυμους Πύργους στις 11 Σεπτεμβρίου του 2001 έχει παρέλθει μια εικοσαετία. Ο εικοστός πρώτος αιώνας ήδη χαρακτηρίζεται σε μεγάλο βαθμό από την προσπάθεια του Δυτικού κόσμου να βρει μια αναλογική και αποτελεσματική πολιτική έναντι του ισλαμικού φονταμενταλισμού. Η προσπάθεια αυτή δεν ήταν πάντοτε πετυχημένη. Δεν ήταν μόνο ο πόλεμος στο Ιράκ το 2003 αλλά και αργότερα, το 2011, η μάλλον βιαστική υποδοχή της Αραβικής Ανοιξης, η οποία δημιούργησε περισσότερα προβλήματα από όσα έλυσε, ιδίως στη Συρία και τη Λιβύη. Το βέβαιο είναι ότι η Δύση, και η Ευρωπαϊκή Ενωση ως σημαντικό τμήμα της, δεν μπορεί να αγνοήσει την πρόκληση του φονταμενταλισμού ο οποίος δοκιμάζει την αντοχή του δημοκρατικού συστήματος ιδίως στις ευρωπαϊκές χώρες.
Η αποικιοκρατία δεν συνιστά εξήγηση για τα πάντα, ούτε δικαιολογεί τη βία και την τρομοκρατία με επιθέσεις σε Μέσα Ενημέρωσης, κέντρα διασκέδασης, εκκλησίες, δρόμους, όλα αυτά που συγκροτούν την καθημερινότητά μας. Ο φονταμενταλισμός θέτει το θέμα της συμβίωσης και αποτελεί, μεταξύ άλλων, πρόβλημα ασφαλείας που απειλεί να κλονίσει την πίστη των Ευρωπαίων πολιτών στη δημοκρατία και τα θεμελιώδη δικαιώματα. Αν οι δημοκρατίες δεν είναι σε θέση να αντιμετωπίσουν την πρόκληση της ειρηνικής συμβίωσης και της ασφάλειας στο εσωτερικό τους η πολιτική αντίδραση θα είναι τοξική, θα ωφελήσει κυρίως την άκρα δεξιά, και θα καταγραφεί εκλογικά με τρόπο ανεπιθύμητο.
Στην περίπτωση της Γαλλίας, η πολιτική του προέδρου Μακρόν στον τομέα της ασφάλειας μπορεί να ερμηνεύθηκε και υπό το πρίσμα της στρατηγικής του για εκλογική επιβίωση, την οποία πέτυχε τον Μάιο του 2022, αλλά η εναλλακτική λύση, η επικράτηση δηλαδή της άκρας δεξιάς δεν θα ήταν της αρεσκείας του ευρύτερου δημοκρατικού πολιτικού χώρου, της δημοκρατικής αριστεράς μεταξύ άλλων. Αυτό δεν σημαίνει ότι τα μέσα που χρησιμοποιήθηκαν ως τώρα είναι σε κάθε περίπτωση τα κατάλληλα. Παραμένει ακέραιο το αρχικό ερώτημα, πώς μπορεί να αντιμετωπιστεί η πρόκληση του φονταμενταλισμού; Το κριτήριο ασφαλώς πρέπει να είναι η εγκληματική πράξη. Αυτή δεν μπορεί να είναι ανεκτή. Τίθενται όμως και τα ευρύτερα ζητήματα της συμβίωσης και της ενσωμάτωσης. Η ιστορία δείχνει ότι υπάρχουν διάφορα μοντέλα τα οποία είχαν περιορισμένα αποτελέσματα: Το γαλλικό ρεπουμπλικανικό μοντέλο απαιτούσε την ενσωμάτωση στο κανονιστικό και αξιακό πλαίσιο του λαϊκού, του αποχρωματισμένου θρησκευτικά, κράτους, αλλά βρισκόταν ήδη σε κρίση στις αρχές του 21ού αιώνα.
Το αγγλοσαξονικό εμπειρικό μοντέλο ήταν πιο ανεκτικό στις επιμέρους πρακτικές των μουσουλμανικών κοινοτήτων αλλά ούτε εκεί λείπουν τα προβλήματα όπως η περιθωριοποίηση, η ύπαρξη μιας παράλληλης κοινωνίας, καθώς και κατά καιρούς ξεσπάσματα, τα οποία δεν είναι άσχετα και με τις πολιτικές αναταραχές στο μουσουλμανικό κόσμο. Ασφαλώς δεν πρέπει να αγνοείται το γεγονός ότι μια μεγάλη μερίδα μουσουλμάνων ζει ειρηνικά στο πλαίσιο του Δυτικού κόσμου. Η απόρριψη της θρησκείας τους, του πολιτισμού τους, θα σήμαινε ένα γενικευμένο πόλεμο πολιτισμών. Ούτε η σάτιρα, η οποία ασφαλώς και αποτελεί κεκτημένο δικαίωμα στο δημόσιο χώρο μας, μπορεί να αποτελεί το σημείο αιχμής της προσπάθειας του Δυτικού κόσμου να προβάλει τις ιδέες του και τις αξίες του. Χρειάζονται ενεργητικές πολιτικές ενσωμάτωσης, ιδίως των νεώτερων μουσουλμάνων, μεταξύ άλλων στην αγορά εργασίας και χειραφέτησης των γυναικών. Δεν αρκούν ο αθλητισμός και τα θεάματα ως ένα μέσο συμβολικής ένταξης για λίγους και το περιθώριο για τους υπόλοιπους.
Υπάρχουν, τέλος, τα ανοιχτά ζητήματα ανά τον μουσουλμανικό κόσμο, η επίλυση των οποίων μπορεί να προωθηθεί από την Ευρωπαϊκή Ενωση μόνο με τη συνεργασία των Ηνωμένων Πολιτειών: Οι σχέσεις της Δύσης με το Ιράν, η επίλυση του πολιτικού προβλήματος στη Συρία και τη Λιβύη οι οποίες συνιστούν εστίες έντασης και τροφοδοτούν ταυτόχρονα τα φαινόμενα του φανατισμού στην ίδια τη Δύση. Δεν υπάρχει τρόπος να αποφευχθούν εντάσεις ή τα ίδια τα προβλήματα με την πολιτική της αναδίπλωσης που ακολούθησε η διοίκηση Τραμπ. Ασφαλώς ο Δυτικός κόσμος δε μπορεί, ούτε πρέπει άλλωστε, να αναπλάσει τον μουσουλμανισμό κατ’ εικόνα και ομοίωσή του, όπως επεδίωκαν οι Αμερικανοί νεο-συντηρητικοί μετά την 11η Σεπτεμβρίου, αλλά διαθέτει τους πόρους και την αναλυτική ικανότητα για να επιτύχει πραγματιστικές και βιώσιμες διευθετήσεις.
*Σωτήρης Ριζάς- Διευθυντής ερευνών, Κέντρο Ερευνας Ιστορίας Νεώτερου Ελληνισμού της Ακαδημίας Αθηνών
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου