Εάν οι ΗΠΑ υποχωρήσουν, ο κόσμος θα γίνει πιο επικίνδυνος

 Δευτέρα, 13 Δεκεμβρίου, 2021

Οι υπόλοιπες δημοκρατίες θα πρέπει να προετοιμαστούν

12.12.2021 | 07:56

Πριν ογδόντα χρόνια, η Ιαπωνία βομβάρδισε το Περλ Χάρμπορ. Ήταν ένα σοβαρό λάθος, που έκανε την ισχυρότερη χώρα του κόσμου να εμπλακεί σε πόλεμο και καταδίκασε την ιαπωνική αυτοκρατορία στη λήθη. Όπως δήλωσε με θλίψη Ιάπωνας ναύαρχος: «Φοβάμαι ότι, με αυτό που κάναμε, καταφέραμε, απλώς, να ξυπνήσουμε έναν γίγαντα που κοιμόταν και να τον κάνουμε να δρα με περισσότερη αποφασιστικότητα».

Σήμερα, η Ιαπωνία είναι μία χώρα φιλειρηνική, πλούσια και καινοτόμος. Οι ίδιοι oι Ιάπωνες ξαναέχτισαν τη χώρα τους από την αρχή, αλλά στο έργο τους αυτό τους βοήθησε σημαντικά και υπερδύναμη που τους νίκησε. Ο λόγος για την Αμερική, που δεν ήταν απλώς η δημιουργός μιας φιλελεύθερης, καπιταλιστικής δημοκρατίας στην Ιαπωνία, αλλά δημιούργησε, επίσης, και μία νέα τάξη πραγμάτων στην οποία η Ιαπωνία μπορούσε να πραγματοποιεί εμπόριο και να αναπτυχθεί. Η νέα αυτή τάξη πραγμάτων, όμως, δεν ήταν τέλεια και δεν ίσχυε για όλες τις χώρες. Ήταν, όμως, καλύτερη από ό,τι είχε προηγηθεί.

Σε αντίθεση με τις προηγούμενες μεγάλες δυνάμεις, η Αμερική δεν χρησιμοποίησε τη στρατιωτική της κυριαρχία για να κερδίσει εμπορικό πλεονέκτημα εις βάρος των μικρότερων συμμάχων της. Αντιθέτως, δεσμευόταν κι εκείνη, τις περισσότερες φορές, από κανόνες που ίσχυαν και για τις υπόλοιπες χώρες. Και το σύστημα αυτό, που βασιζόταν σε κανόνες, έδινε τη δυνατότητα σε πολλές χώρες του κόσμου να μην εμπλέκονται σε πολέμους και να ευημερούν.

Δυστυχώς, η Αμερική δεν αντέχει να είναι, πια, ο εγγυητής της φιλελεύθερης τάξης. Ο γίγαντας δεν έχει ξανακοιμηθεί ακριβώς, αλλά η αποφασιστικότητά του παραπαίει και οι εχθροί του τον δοκιμάζουν. Ο Βλαντιμίρ Πούτιν συγκεντρώνει στρατεύματα στα σύνορα με την Ουκρανία, με το ενδεχόμενο εισβολής. Η Κίνα παραβιάζει τον εναέριο χώρο της Ταϊβάν με μαχητικά αεροσκάφη, χρησιμοποιώντας μακέτες αμερικανικών αεροπλανοφόρων για εξάσκηση στόχων και δοκιμάζοντας υπερηχητικά όπλα. Το Ιράν έχει λάβει μια τόσο μαξιμαλιστική στάση στις συνομιλίες για τα πυρηνικά, που πολλοί παρατηρητές αναμένουν ότι θα καταρρεύσουν. Έτσι, δύο αυταρχικές δυνάμεις απειλούν να καταλάβουν γη υπό δημοκρατικό έλεγχο και μια τρίτη απειλεί να παραβιάσει τη Συνθήκη για τη μη διάδοση των πυρηνικών όπλων, κατασκευάζοντας πυρηνική βόμβα. Μέχρι πού θα μπορούσε να φτάσει η Αμερική, για να αποτρέψει τέτοιες απερίσκεπτες πράξεις;

Ο Τζο Μπάιντεν μπορεί να φαίνεται δυνατός, ορισμένες φορές. Στις 7 Δεκεμβρίου, προειδοποίησε τον Πούτιν για τις σοβαρές επιπτώσεις που θα υποστεί η χώρα του, εάν εξαπολύσει νέα επίθεση κατά της Ουκρανίας. Διατήρησε τις κυρώσεις στο Ιράν. Και, τον Οκτώβριο, είπε ότι η Αμερική είχε δεσμευτεί να υπερασπιστεί την Ταϊβάν, αν και οι σύμμαχοί της επέμειναν ότι η πολιτική της δεν έχει αλλάξει. (Η Αμερική αρνείται εδώ και καιρό να πει εάν θα έστελνε δυνάμεις για να αποκρούσει ενδεχόμενη κινεζική εισβολή, ώστε να μην ενθαρρύνει οποιαδήποτε αντίδραση από τη Ταϊβάν). Η Κίνα άρχισε να αναρωτιέται αν τα λόγια του Μπάιντεν παρερμηνεύθηκαν ή εάν θα ξεκινήσει να ακολουθεί μία πιο σκληρή στάση. Στις 7 Δεκεμβρίου, η Βουλή των Αντιπροσώπων της Αμερικής ενέκρινε μεγάλη ώθηση στον αμυντικό προϋπολογισμό. Επίσης, αυτή την εβδομάδα ο Μπάιντεν επρόκειτο να πραγματοποιήσει μια «Σύνοδο Κορυφής για τη Δημοκρατία», ώστε να ενθαρρύνει τις χώρες που σέβονται τους κανόνες να συνεργαστούν.

Και όμως, η Αμερική δεν φαίνεται πρόθυμη να χρησιμοποιήσει τη σκληρή ισχύ της σε πολλές χώρες του κόσμου. Συνασπισμός γερακιών και περιστεριών στην Ουάσιγκτον καλεί για «συγκράτηση». Τα περιστέρια λένε ότι, προσπαθώντας να αστυνομεύσει τον κόσμο, η Αμερική αναπόφευκτα παρασύρεται σε περιττές συγκρούσεις στο εξωτερικό, τις οποίες δεν μπορεί να κερδίσει. Τα γεράκια υποστηρίζουν ότι η Αμερική πρέπει να επικεντρώνεται στη σημαντικότερη αποστολή της: να αντιμετωπίσει την Κίνα.

Οποιοδήποτε από αυτά τα δύο οράματα θα συνεπαγόταν μια μερική, αποσταθεροποιητική υποχώρηση της Αμερικής, κάνοντας τον κόσμο πιο επικίνδυνο και αβέβαιο. Η ήττα του Μπάιντεν, όταν απέσυρε τα στρατεύματά του από το Αφγανιστάν, έκανε ορισμένους να αμφιβάλλουν για το κατά πόσο η Αμερική ήταν πρόθυμη να υπερασπιστεί τους φίλους της ή να αποτρέψει τους εχθρούς της, και πολλούς να ανησυχούν για την ικανότητα της Αμερικής να σχεδιάζει τις ενέργειές της. Τα ασαφή λόγια του προέδρου για την πυρηνική ομπρέλα της Αμερικής έχουν κάνει τους συμμάχους της να αμφιβάλλουν για το κατά πόσο η Αμερική εξακολουθεί να τους προστατεύει. Και παρόλο που ο Μπάιντεν δεν προσβάλλει τους συμμάχους του, όπως έκανε ο Ντόναλντ Τραμπ, συχνά δεν τους συμβουλεύεται, διαβρώνοντας, έτσι, τους δεσμούς εμπιστοσύνης που έχουν από καιρό πολλαπλασιάσει την αμερικανική ισχύ.

Εξίσου σημαντική με το ένστικτο κάθε προέδρου είναι και η διάθεση της χώρας που τον εκλέγει. Η Αμερική δεν είναι πλέον αυτός ο γεμάτος αυτοπεποίθηση ηγεμόνας που ήταν τη δεκαετία του 1990. Η σχετική ισχύς του έχει εξασθενίσει, ακόμα κι αν παραμένει απαράμιλλη. Μετά το Ιράκ και το Αφγανιστάν, οι ψηφοφόροι έχουν κουραστεί από τις ξένες περιπέτειες. Περισσότερες από 90 θέσεις πρεσβευτών παραμένουν κενές, μπλοκαρισμένες από το Κογκρέσο. Η Αμερική αρνήθηκε να ενταχθεί σε εμπορικό σύμφωνο που θα συνέδεε τους στρατιωτικούς της δεσμούς στην Ασία με τους οικονομικούς. Το αδυσώπητο δράμα της πολιτικής, το οποίο αφορά και θέματα, όπως οι αμφιλεγόμενες εκλογές και η χρήση μάσκας, κάνει την Αμερική να φαίνεται τόσο διχασμένη στο εσωτερικό που να μην μπορεί να δείξει τη σταθερότητα που επιθυμεί στο εξωτερικό της.

Θα ήταν λάθος να θεωρήσουμε ότι η παλιά, αφοσιωμένη Αμερική θα επιστρέψει – σε τελική ανάλυση, o Τραμπ μπορεί να επανεκλεγεί το 2024. Εάν πρόκειται να διατηρηθεί η φιλελεύθερη τάξη πραγμάτων, οι άλλες δυνάμεις θα πρέπει να κάνουν αυτό που πρέπει, αφενός για να προετοιμαστούν για έναν κόσμο στον οποίο δεν θα υπάρχει κάποιος να τους βοηθήσει σημαντικά, αλλά και για να κρατήσουν την Αμερική δεσμευμένη. Υπάρχουν κάποιες ενδείξεις για αυτό. Η Ιαπωνία και η Αυστραλία έχουν δώσει σήμα ότι θα βοηθήσουν στην υπεράσπιση της Ταϊβάν. Η Βρετανία και η Αμερική ξεκίνησαν να μοιράζονται τη χρήση της τεχνολογίας πυρηνικής πρόωσης υποβρυχίων με την Αυστραλία. Μια νέα γερμανική κυβέρνηση υπαινίσσεται μια πιο σκληρή γραμμή κατά της Ρωσίας.

Θα χρειαστεί, όμως, προσαρμογή σε έναν κόσμο με λιγότερη Αμερική. Οι δημοκρατίες, ειδικά στην Ευρώπη, θα πρέπει να ξοδεύουν περισσότερα για την άμυνα. Εκείνες, όπως η Ταϊβάν και η Ουκρανία, που απειλούνται με επίθεση, θα πρέπει να σκληραγωγηθούν, με το να ενισχύσουν, για παράδειγμα, την ικανότητά τους να αντιμετωπίσουν οποιαδήποτε ασύμμετρη απειλή. Όσο καλύτερα προετοιμασμένες είναι, τόσο λιγότερο πιθανό είναι να τους επιτεθούν οι εχθροί τους.

Όσοι τάσσονται υπέρ της τάξης που βασίζεται σε κανόνες θα πρέπει να ανταλλάσσουν πληροφορίες μεταξύ τους. Θα πρέπει να ξεχάσουν τους παλιούς καυγάδες, όπως τις μάταιες διαμάχες μεταξύ Ιαπωνίας και Νότιας Κορέας. Θα πρέπει να σφυρηλατήσουν βαθύτερες και ευρύτερες συμμαχίες, επίσημα ή ανεπίσημα. Η Ινδία, για προσωπικό συμφέρον, θα πρέπει να εγκαταλείψει την ουδέτερη στάση που ακολουθούσε μέχρι σήμερα και να προσπαθήσει να ενταχθεί στον τετράπλευρο διάλογο ασφάλειας (Quad), με την Αυστραλία, την Ιαπωνία και την Αμερική. Το ΝΑΤΟ δεν μπορεί να δεχθεί ως μέλος την Ουκρανία, καθώς οι κανόνες λένε ότι η επίθεση σε έναν αποτελεί επίθεση σε όλους και η Ρωσία έχει ήδη καταλάβει το ουκρανικό έδαφος. Ωστόσο, τα μέλη του ΝΑΤΟ μπορούν να δώσουν στην Ουκρανία περισσότερα όπλα, μετρητά και εκπαίδευση για να την βοηθήσουν να αμυνθεί.

Εάν καταρρεύσει η φιλελεύθερη τάξη πραγμάτων, οι σύμμαχοι της Αμερικής θα υποφέρουν σε σημαντικό βαθμό. Μόλις καταρρεύσει, οι ίδιοι οι Αμερικανοί ίσως να εκπλαγούν όταν ανακαλύψουν πόσο πολύ είχαν επωφεληθεί από αυτή. Ποτέ, όμως, δεν είναι αργά. Μία ενωμένη και αποφασιστική προσπάθεια των δημοκρατιών ίσως τις βοηθήσει να διατηρήσουν τουλάχιστον ένα μέρος του συστήματος που βασίζεται σε κανόνες και να αποτρέψoυν τον κόσμο από το να επιστρέψει σε αυτή τη θλιβερή ιστορική νόρμα, κατά την οποία το ισχυρό θήραμα ελέγχει τους αδύναμους. Λίγα πράγματα είναι περισσότερο σημαντικά, ή και δυσκολότερα.

© 2021 The Economist Newspaper Limited. All rights reserved. Άρθρο από τον Economist το οποίο μεταφράστηκε και δημοσιεύθηκε με επίσημη άδεια από τον Οικονομικό Ταχυδρόμο. Το πρωτότυπο άρθρο βρίσκεται στο www.economist.com